Kompetencje kluczowe zostały określone w Zaleceniach Rady z dnia 22.05.2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2018/C 189/01), (a opublikowane w Dz.U.UE C z dnia 4 czerwca 2018 r. [1]) określają osiem kluczowych kompetencji. Kompetencje kluczowe opisują potrzebną i niezbędną wiedzę, umiejętności i postawy człowieka dorosłego, by mógł on swobodnie funkcjonować w otaczającej i ciągle zmieniającej się rzeczywistości XXI wieku. W uzasadnieniu do dokumentu można przeczytać: "W gospodarce opartej na wiedzy zapamiętywanie faktów i procedur jest kwestią kluczową, lecz nie wystarcza, by zapewnić postęp i sukcesy. W naszym szybko zmieniającym się społeczeństwie istotniejsze niż kiedykolwiek wcześniej są takie umiejętności jak, umiejętność rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia, zdolność do współpracy, umiejętność kreatywnego myślenia, myślenia komputacyjnego i samoregulacji. Są to narzędzia pozwalające to, czego się nauczono, wprowadzać w życie w czasie rzeczywistym, by generować nowe idee, nowe teorie, nowe produkty i nową wiedzę."

Biorąc pod uwagę m.in. dynamikę zmian społecznych, rynku pracy, rozwoju nowych technologii, wyłonionych zostało 8 kompetencji kluczowych:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
• kompetencje językowe;
• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
• kompetencje cyfrowe;
• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się;
• kompetencje obywatelskie;
• kompetencje w zakresie przedsiębiorczości;
• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Autorzy dokumentu zalecają wszystkim państwom członkowskim Unii Europejskiej, aby w ramach własnych wewnętrznych systemów edukacji, kierowali uwagę na kształtowanie kompetencji kluczowych, zwłaszcza w trakcie edukacji formalnej, w trakcie której można uzyskać realny wpływ na ich rozwijanie. Prof. Stefan M. Kwiatkowski podkreśla: Jeżeli przyjmiemy, że znakiem firmowym przyszłości jest zmiana, to podstawową – perspektywiczną kompetencją jest niewątpliwie zdolność do efektywnego reagowania na pojawiające się nowe elementy rzeczywistości. Wymaga to rozwoju swojego rodzaju kompetencji nadrzędnych, które charakteryzuje nie tylko gotowość na zmiany, lecz także aktywny udział w ich kreowaniu, a następnie w rozwiązywaniu problemów (napięć) pojawiających się nieuchronnie na styku starego i nowego porządku społecznego oraz gospodarczego [2]. Zatem rolą systemów edukacyjnych, a właściwie nauczycieli jest świadomość konieczności rozwijania uczniowskich kompetencji kluczowych, rozumianych jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw, wykraczających poza koncepcję skupiania się na samej "wiedzy" (akademickiej). Kształtowanie kompetencji tzw. transversalskills niezbędnych na rynku pracy, obejmujących: umiejętności matematyczno-przyrodnicze, umiejętności posługiwania się językami obcymi (w tym język polski dla cudzoziemców i osób powracających do Polski oraz ich rodzin), posługiwania się technologią informacyjno-komunikacyjną (ICT), umiejętność rozumienia (ang. literacy), kreatywność, innowacyjność, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, umiejętność uczenia się, umiejętność pracy zespołowej w kontekście środowiska pracy, jak również, nauczania eksperymentalnego zwiększą szansę młodych ludzi w przyszłości na samorealizację i rozwój osobisty, zatrudnienie, włączenie społeczne i aktywne obywatelstwo, będą decydowały o jakości życia.

Kompetencje kluczowe uczniów, zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego, należy kształtować na wszystkich etapach edukacyjnych i w szkole podstawowej, i w szkole ponadpodstawowej. Jedynym wyznacznikiem edukacji nie mogą być wyłącznie egzaminy zewnętrzne. Nie mniej ważne, a może ważniejsze, są umiejętności, których nie bada się testami egzaminacyjnymi, a które jednak należy kształtować zgodnie z zapisami podstawy programowej.

Kompetencje kluczowe w podstawie programowej szkoły podstawowej

Podstawa programowa kształcenia ogólnego stanowi jeden z najważniejszych fundamentów pracy szkoły i pracy nauczyciela. Analizując jej zapisy, można zauważyć bezpośrednie odniesienie do rozumienia sensu i znaczenia poszczególnych kompetencji kluczowych oraz możliwości ich kształtowania na danym etapie edukacyjnym. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej określa, że:

"Najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

1. sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
2. sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
3. poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
5. rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6. praca w zespole i społeczna aktywność;
7. aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju. [3]"

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej oraz dla szkoły ponadpodstawowej – liceów ogólnokształcących i techników we fragmentach dotyczących warunków i sposobu realizacji poszczególnych przedmiotowych podstaw programowych bardzo często zawiera wskazania konkretnych metod nauczania do wykorzystania przez nauczyciela w procesie dydaktycznym na lekcji.

Stąd system edukacji, a nieco bardziej praktycznie nauczyciele w szkole, na każdym etapie edukacyjnym, powinni stworzyć takie warunki i przestrzeń dla uczenia (się), aby uczniowie mogli te niezbędne umiejętności na rynku pracy rozwijać w szkole.

W Tabeli 1 zestawiono kompetencje kluczowe z wybranymi metodami sprzyjającymi kształtowaniu kompetencji kluczowych wskazanymi w warunkach realizacji przedmiotowych podstaw programowych kształcenia ogólnego w szkole podstawowej.

Lp.	NAZWA KOMPETENCJI KLUCZOWEJ	WYBRANE METODY KSZTAŁTOWANIA KOMPETENCJI KLUCZOWYCH ZAWARTE W WARUNAKACH I SPOSOBACH REALIZACJI PRZEDMIOTOWYCH PODSTAW PROGRAMOWYCH
1.	kompetencje rozumienia i tworzenia informacji	metoda tekstu przewodniego praca z tekstem źródłowym za pomocą pytań ukierunkowanych metody aktywizujące np. mapa mentalna, metaplan, drzewko decyzyjne
2.	kompetencje językowe	metoda projektu edukacyjnego ćwiczenia bazujące na pracy w parach lub w grupach
3.	kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii	metoda projektu edukacyjnego, w tym projekt badawczy metoda WebQuest obserwacja, doświadczenie, eksperyment wycieczki edukacyjne, w tym wycieczki wirtualne oraz zajęcia terenowe metoda problemowa, w tym Problem Based Learning (PBL)
4.	kompetencje cyfrowe	metoda projektu edukacyjnego metoda WebQuest grywalizacja np. Kahoot, Learning Apps praca w oparciu o programy/aplikacje np. Padlet, Canva, Glogster, dysk Google
5.	kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się	metoda projektu edukacyjnego metoda WebQuest drama debata metoda portfolio
6.	kompetencje obywatelskie;	metoda projektu edukacyjnego metoda WebQuest dyskusja/debata metody problemowe wolontariat
7.	kompetencje w zakresie przedsiębiorczości	metoda projektu edukacyjnego metoda WebQuest dyskusja/debata metody problemowe
8.	kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej	Lekcje szkolne mogą być uzupełniane innymi formami zajęć, wśród których wymienić można: udział w koncertach, przedstawieniach i audycjach muzycznych; lekcje w salach koncertowych, szkołach muzycznych, muzeach; współtworzenie koncertów, prezentacji, imprez muzycznych; organizowanie, propagowanie i udział w koncertach typu "dzieci – dzieciom"; udział w projektach interdyscyplinarnych klasowych i szkolnych; spotkania z artystami; poznawanie lokalnego folkloru muzycznego i jego twórców, w miarę możliwości współtworzenie kultury regionalnej w powiązaniu z instytucjami zajmującymi się upowszechnianiem kultury i sztuki; udział w przeglądach, festiwalach i konkursach muzycznych. metoda projektu edukacyjnego Lekcje w miarę możliwości powinny być uzupełniane innymi formami zajęć, realizowanymi we wszystkich latach nauki. Ich celem jest m.in. upowszechnianie kultury i współpraca z instytucjami i osobami działającymi na rzecz rozwoju kultury i sztuki. Do takich form należą: lekcje w: galeriach, muzeach, obiektach sakralnych, pracowniach twórców; wycieczki, w tym zajęcia plenerowe; tworzenie wystaw prac własnych, klasowych i szkolnych; zwiedzanie wystaw; spotkania z artystami; poznawanie zabytków i twórców regionu oraz, w miarę możliwości, współtworzenie kultury regionalnej w powiązaniu z instytucjami zajmującymi się upowszechnianiem kultury i sztuki; udział w konkursach plastycznych.

 

 Źródło: 

Sabina Furgoł, Jak kształtować kompetencje kluczowe? Metody pracy z uczniami, Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny „Metis” w Katowicach, Opublikowano 20 marca 2020, Zmieniono 23 czerwca 2024, https://www.metis.pl/content/view/3397/105/ [dostęp 08.07.2024].